La seguida de la cronica d'Isabelle Collomb, toponimista al Congrès, dedicada a la toponimia occitana dins la quala evocarà l'avançada de sas òbras e diferents aspèctes e nocions d'aquela disciplina. Nos informarà tanben de l’actualitat de la recèrca e de las publicacions.
Las bòrnas (2)
Las autras bòrnas
Lo latin tardiu ʙᴏᴅᴜʟᴀ a designat a l'Edat Mejana, segon Pierre-Heni Billy1, totas menas de bòrnas. Se'n tròba encara de traças toponimicas malgrat que sa forma evoluada « bòla » siá fòrça mai presenta. Es probable a l'origina de Boudoulou [Bodolon] a Livernon, ne limita d'amb Assièr (Òlt), de Les Bodules [Las Bòdulas] a Argens de Menerbés (Aude), a la broa d'Aude e ne limita de Torosèla.
Es sens suspresa que se retròba los mots « bòrna », occitan e, mai sovent, « borne » francés qu'an durablament marcat los territòris. Lor preséncia es encara uèi visibla quitament quand los signes materials de las frontièras nomadas, quitament los limits son desapareguts o foguèron modificats. Se retròba dins Les Bormes [Las Bòrmas] a Rèirevinhas (Òlt), bèla tèrra que s'espandís sus las comunas de Rèirevinhas, Cambas, Lissac e Moret (ont es lo nom d'un masatge) e Fons ; Les Trois bornes [Las Tres Bòrnas] a Teminas (Òlt), Pàmias (Arièja), Sant Ponç de Tomièiras (Erau), Sent Feliç de Font Cauda (Gironda), Pesulh e Jumilhac lo Grand (Dordonha)… que delimitan totjorn visiblament tres territòris.
Lo sens dins lo qual lo mot « agulha » es usitat abitualament es etimologic, es lo de « poncha ». Mas en toponimia a pogut prene lo de « bòrna » que se retròba per exemple dins Les Aiguilles [Las Agulhas] de Fijac (Òlt) o de Ginhac de la Nerta (Bocas de Ròse).
Lo mot « tèrme » es interessant perque es plan representat dins los noms de luòcs occitans, segon l'exemple de son concurrent « bòla », quasi sinonim dins l'emplec toponimic. Recobrís los senses de « tucòl » e de « limit » ; es segur lo segond qu'evocarai aicí amb qualques exemples. Les Termes [Los Tèrmes] marcan, per exemple lo limit entre los territòris d'Albinhac e de Mièrs (Òlt), de Postòmis (Avairon) e Muòlas (Tarn), d'Aren, Preishac de Geusvath e Barcus (Pirenèus atlantics), de Buòus e d'Ate (Vauclusa), etc. S'encontra tanben jos una forma tautologica dins Les Termes de la Boule [Los Tèrmes de la Bòla] sul plan del cadastre napoleonian de Durban (Òlt) que marcan lo limit amb Fontanas del Causse.
Pertocant los « bòlas » a las qualas arribam enfin, es Gaston Bazalgues que precisa l'usatge carcinòl del tèrme e de la practica : « per delimitar las proprietats, en l'abséncia de parets, e sustot dins las zònas boscosas, s'auçavan de bòrnas de pèira apeladas « bòlas ». Una gròssa pèira èra enterrada al dos-tèrç dins lo sòl e jos ela, èra plaçada una pèira planièra brigalhada en dos tròces que representavan los dos proprietaris. »2 La Baule [La Bòla] es majoritàriament implantat sus la comuna de Mièrs (Òlt) mas lo lòcdich se perseguís sus l'autra riba de la Font Salmiera, del costat d’Albinhac. Son nom indica clarament aquel limit. Se tròba tanben, tot simplament, La Boule [La Bòla] a Bergantin, Sant Soplèci e Varaire (Òlt), Molceon (Corresa), Sent Naissent e Montmadalés (Dordonha)…
Los testimònis de bòrnas
Los testimònis de bòrnas son de pèiras o dels tròces de teula que s'entèrran a l'entorn d'una bòrna per atestar, per lor raprochament, qu'aquela bòrna foguèt pas desplaçada. En toponimia occitana s'encontra lo mot « filhòl » per exemple amb Fillol [Filhòl] a La Ramièra (Òlt), a Castèlmairan (Tarn e Garona), a Sent Lis (Garona Nauta), o Le Filhol Neuf [Lo Filhòl Nòu] a Poicasquèr (Gèrs), mas tanben son femenin « filhòla » (que pòt tanben portar d'autres sens sustot lo de « canal de derivacion », « pichon afluent »), coma amb la Côte de la Fillole [Còsta de la Filhòla] a l'extremitat del borg de Ròcamador (Òlt).
Lo tèrme occitan « gachons » es eissit del vèrb « gachar » o « agachar », es a dire « espiar, susvelhar ». Dintra dins lo meteis paradigma semantic puèi que los luòcs ont de bòrnas son installadas per marcar de limits territorials son tanben los d'ont se susvelha l'autre costat de la frontièra. Gachon [Gachon] a Gimont (Gèrs) es a l'exacte limit d'amb Escòrnabueu, a Auzon d'amb Eclaçan (Ardecha). La Gachénie [La Gachoniá], al limit de las comunas de Solòme e de Sant Sarnin (Òlt) es portat La Gachonie sus la carta de Cassini, çò que mòstra que proven plan de « gachon » e non dirèctament de « gachar ».
Las montjòias
Las montjòias son de molons de pèiras que jalonavan los camins medievals, servent de marcas als viatjaires, en indicant lo camin. Dins la toponimia, lo nom pòt recobrir mantunas significacions segon Stéphane Gendron3 : de montets de pèiras, de bòrnas, de tombas quilhadas, lo mai sovent lo long de las rotas.
Se tròba dins de noms de comunas : Montjòi [Montjòi] dins Aude, Tarn e Garona, Montjoie [Montjòia] a Nai (Pirenèus Atlantics) a la confinha de Coarrasa o Montjòi de Coserans (Arièja) (que poiriá pasmens representar un « Mont Jovis », valent a dire un mont dedicat a Jupitèr).
Dins l'encastre de mon trabalh sus la microtoponimia del Pargue natural regional dels Causses de Carcin, ai ensajat de mostrar que d'autres noms de luòcs podián benlèu èsser aparentats a de montjòias, coma Goy(e). Frédéric Mistral4 balha a la dintrada « goi », non solament « ranc » (syn. de garèl) mas tanben : « jòia, plaser », tot coma Simin Palay5 balha « goy » e « gay » coma sinonims de « gaug ». Per provar aquela ipotèsi se pòt comparar la topografia dels nombroses lòcdiches de tip Goy(e) [Goi] dont d'Òlt que s'espandís sus las doas comunas de Montfalcon e Socirac mas tanben Goy [Goi] ne limita de comunas de Chabrelha e Divajeu (Droma), Goye ne limita de comunas de Lués (Esan) et de Creys-Mépieu (Isèra), La Goye [La Gòia] ne limita de comunas de Rians e de Ginacèrvias (Var), Le Goi [Lo Goi] ne limita de comunas de L'Espitalet e de Chastèunòu de Miravalh (Aups de Provença Nauta), Goy [Goi] a Denat (Tarn) ont es situat un calvari. Aquí perqué ieu pensi que Goi, en domeni occitan, a pogut prene lo sens de « bòrna, limit » per omission del primièr tèrme de l'expression « Mont Goi » que se farà « Mont Jòia ».
(a seguir)
Isabèla Collomb
1 BILLY, Pierre Henri. Los limits territorials dins la toponimia de França in : Novèla Revista d'Onomastica, n° 31-32, 1998. p. 170.
2 BAZALGUES Gaston ; BAZALGUES Jacqueline (collaboration). De Pech en Comba… Escorreguda pel vocabulari del Naut Carcin. Sant Estève-de-Falguièras : Las Edicions del Bòrd d'Òlt, 2019. p. 30-31.
3 GENDRON, Stéphane. La toponimia de las vias romanas e medievalas. París, Errància, coll. Hespérides, 2018. p. 123.
4 MISTRAL, Frederic. Lou Tresor dóu Felibrige ou Dictionnaire Provençal-Français embrassant les divers dialectes de la Langue d’Oc moderne. Rafèla d'Arle : Cultura provençala e meridionala, Marcel Petit, 1878. 2 tòms.
5 PALAY, Simin. Diccionari del bearnés e del gascon modèrns.