Lo basic

Origina del projècte

L’idèa del Basic – lexic francés-occitan per l’ensemble de la lenga, integrat uèi al Dicodòc, es nascuda d’un objectiu, d’un dels principis del Congrès e d’unas constatacions sociolingüisticas.

Un dels objectius, un dels principis del Congrès es de contribuir a confortar l’unitat de l’occitan e la consciéncia d’aquela unitat en respectant sa diversitat.

Las constatacions son :

• un cop èra Mistral, Piat e maites prenguèron en compte l’ensemble de la lenga, mas gaireben totes los lexics e diccionaris modèrnes en grafia classica son dialectals o dins un estandard que, de fach, pòt pas èsser acceptat pertot.
• los qu’aprenon la lenga o fan doncas, mai que mai, amb de lexics e de diccionaris que lor fan veire pas qu'un tròç de la lenga, la de lor granda « zòna dialectala », çò que confòrta pas la consciéncia de l’unitat. Al contrari pòt far creire a d’unes que i a mai d’una lenga e que l’occitan es pas la lor.
• tròp de monde dison encara « nosautres parlam pas l’occitan, parlam aquò o aquò » o « nosautres disèm atal » coma se aquò se disiá pas, se podiá pas dire endacòm mai, alara que, sovent, aquò se tròba als quatre caires d’Occitània.
• se cultivan las diferéncias e se valorizan pas pro las convergéncias.

Valorizar l’unitat dins la diversitat

Lo Basic es un lexic qu’es estat concebut amb un èime centripèt, per valorizar l’unitat dins la diversitat, far veire çò comun, çò que se revèrta e que, jol vestit cambiadís de la prononciacion, d’una evolucion o d’una grafia diferenta, ven ben de la meteissa soca. Far veire tanben çò qu’es especific, emblematic de tala o tala granda varianta e qu’es un critèri d’adesion.

Totes los qu’an participat a aquel trabalh son estats sovent estonats de veire que trapavan de similituds ont las esperavan pas.

Lo Basic, en mai de favorizar la consciéncia de l’unitat de la lenga, deu permetre de relativizar la variacion e sustot de facilitar l’intercompreneson entre variantas, la dubertura a l’ensemble de l'occitan que manca sovent.

Un còp èra la variacion pausava benlèu mens de problèmas pels locutors. Lor èra familiara, mai coneguda que l’es pels locutors e aprenents de uèi qu’utilizan mai que mai lo francés. La lenga occitana servís sovent a se diferenciar, e i a una tendéncia a quichar mai sus las diferéncias que non pas sus las semblanças. Cal d’utisses modèrnes que prengan en compte l’ensemble de la lenga e de sas variantas. Un lexic en linha ne pòt èsser un dins l’espèra del grand diccionari general de la lenga que nos cal, e que lo Congrès e son Conselh lingüistic n’an decidit e amodat la creacion.

Fargar lo Basic amb aqueles objectius es pas estat de bon far, que curiosament s’es plan mai estudiat la variacion que non pas çò comun, çò que se sembla. Pas de bon far tanpauc de reglar lo cursor per causir çò comun, çò que se revèrta, çò qu’es especific e que cal servar.

• S’es tròp naut, lo cursor esclafa de variacions que lo monde i son sensibles. Se se reconeisson pas pro dins çò que lor es prepausat, i a pas d’adesion e sens adesion, i a pas d’avenidor. Se la distància es tròp granda, pòt menar a un refús, una repulsion, quitament de çò prepausat.
• Se lo cursor es tròp bas, dona la prioritat a la variacion, alara çò comun, çò que se revèrta, se vei pas pro.

Perqué una version provisòria ?

Quand comencèrem, nos mainèrem pas plan de tot lo trabalh que demandava lo Basic se voliam prene d’un còp l’ensemble de la lenga. Comprenguèrem, en faguent lo quasèrn de las cargas e los primièrs ensages amb un escapolon de mots, que seriá long. Vegèrem que nos podiam pas apevar, curiosament, sus gaire d’estudis prealables sul sicut del vocabulari comun. Nos caliá tornar a las fonts que son los diccionaris, los atlasses lingüistics. Lo multidiccionari e la basa lexicala del Congrès nos faguèron ganhar fòrça temps.

Nos caliá tanben mobilizar la coneissença de la lenga de uèi qu’aviá la còla, a començar per sos directors scientifics. Se caliá ça que la malfisar de la tendéncia centrifuga d’unas fonts a donar la prioritat a çò qu’es plan especific, localizat, alara que, al contrari, cercàvem de’n primièr se i aviá quicòm de comun e las semblanças. Se caliá malfisar tanben de las accepcions que pòdon cambiar d’una varianta a l’autra.

Se sèm estats, pel moment, dins l’obligacion de nos limitar al lexic occitan del Lengadoc e de la Gasconha, al sens geografic, istoric e lingüistic, es per mai d’una rason :

• es aquí que i a lo mai d’escolans qu'estúdian l’occitan ;
• las collectivitats territorialas d’aquelas regions son las que mai ajudan lo Congrès e l’ensenhament de l’occitan ;
• de responsables d’aquelas regions èran demandaires d’un lexic d’aquela mena ;
• i aviá urgéncia e èra pas possible dins los delais donats de prene en compte l’ensemble de la lenga.

Començam doncas per un pichon Basic, parcial e provisòri, per doas grandas variantas, en esperant de poder trobar, se l’experiéncia demòstra l’interès d’aquela produccion, los mejans, las competéncias e las collaboracions indispensables per alargar lo prètzfach cap al Levant e al Nord, a tota la lenga. Baste siá !

Aquel lexic se vòl pas normatiu e mai se cal ben far de causidas. Lo pus sovent la causida es pro evidenta, mas dins de cases es plan malaisida e, vira revira, manja plan temps. Lo Basic es pel moment un ensag dubèrt que va èsser experimentat per de professors e lors escolans.

Un trabalh collectiu

Mercegi lo vintenat de personas qu’an participat a aquel trabalh, de laboratòri d’un biais, sens precedent, en començant per Patrici Pojada e Maurici Romiu, membres del Conselh lingüistic del Congrès que, en mai de nos conselhar e guidar, an contribuit a nos formar. Una mencion especiala tanben per Domenge Château-Annaud pel desvolopament e tractament de las donadas e per Vincent Rivière, co-autor, per sa participacion a la concepcion e a la coordinacion del trabalh. Enfin tornar mai un brave mercé a Maurici Romiu, vicepresident del Conselh lingüistic, qu’a acceptat la pesuga responsabilitat (per pas dire lo risc !) d’una longa, menimosa relectura e correccion.

Gilabèrt Mercadièr, president deu Congrès permanent de la lenga occitana